Dieta ketogeniczna (ang. ketogenic diet, KD) jest dietą bardzo niskowęglowodanową. Zamiast tzw. “węgli” większość zapotrzebowania kalorycznego organizmu zaspokajają tutaj tłuszcze. 

Taki model żywieniowy indukuje w organizmie stan, zbliżony do tego, w którym znalazłby się w stanie głodówki. Dochodzi wtedy do wzmożonej produkcji ciał ketonowych. Są to trzy związki, powstające fizjologicznie w procesie utleniania kwasów tłuszczowych: β-hydroksymaślan, acetooctan i aceton. Zwiększenie syntezy tych związków nazywane jest powszechnie ketozą żywieniową.

Według wielu źródeł stosunek makroskładników w diecie ketogenicznej, szczególnie na początku, przedstawia się następująco:

Już na pierwszy rzut oka widać, że bazująca na takich założeniach dieta ketogeniczna, jest bardzo restrykcyjnym modelem żywieniowym. W związku z tym dla większości osób utrzymanie   takiego reżimu może być kłopotliwe i trudne w dłuższej perspektywie czasowej. Współcześnie wiemy jednak, że aby czerpać energię z ketonów, wcale nie musimy unikać węglowodanów jak ognia.

Nie tylko głodówka i dieta ketogenna przyczyniają się do takich zmian w metabolizmie. Wzmożona ketogeneza zachodzi także podczas długotrwałego wysiłku fizyczny, ekspozycji na zimno oraz w okresie tuż po urodzeniu. Ciała ketonowe mogą być wykorzystywane przez komórki jako wartościowe źródło energii, podobnie jak glukoza w standardowych modelach żywieniowych.

Najprościej rzecz ujmując dieta ketogeniczna jest zatem narzędziem, które może posłużyć Ci do wprowadzenia Twojego organizmu w stan ketozy odżywczej. Dzięki temu Twoje ciało nauczy się wydajnie korzystać z produktów metabolizmu tłuszczu, jako energii do pracy poszczególnych narządów. Co ciekawe, wbrew obiegowej opinii, także do pracy mózgu! Ciała ketonowe mają bowiem zdolność przenikania bariery krew-mózg, tak jak cząsteczki glukozy.

Drastyczne ograniczenie spożycia węglowodanów,  prowadzi do zmniejszenia poziomu glukozy we krwi. Twój organizm wciąż jednak musi skądś czerpać energię do przeprowadzania wszystkich niezbędnych procesów życiowych. Szybko zatem “przypomina sobie” o potencjale drugiego składnika energetycznego, w który z kolei dieta ketogeniczna szczególnie obfituje – tłuszczu. Wolne kwasy tłuszczowe, pochodzące z trawienia dostarczanego wraz z dietą tłuszczu, zaczyna przekształcać we wspomniane już ketony.

Na początku komórki organizmu mogą się czuć nieco zmieszane i nie do końca radzić sobie z zamianą ketonów, które otrzymują, w energię. W literaturze można się spotkać z określeniem takiego stanu jako tzw keto-grypa lub keto-flu. Ta przypadłość może się objawiać zmęczeniem, bólem i zawrotami głowy, nudnościami i wymiotami, zaparciami oraz czasowym obniżeniem wydolności fizycznej organizmu. 

Objawy te zwykle ustępują po upływie kilku dni, szczególnie jeśli Twój organizm jest zdrowy metabolicznie i sprawnie będzie mógł zwiększyć aktywność szlaków, odpowiedzialnych za pozyskiwanie energii z tłuszczów.

Stan ketozy a kwasica ketonowa

Osoby, którym temat dietetyki nie jest zbyt bliski, często mylą określenie ketozy odżywczej z kwasicą ketonową, która jest stanem zagrażającym życiu. Tak mylne spojrzenie na to zagadnienie jest jedną z przyczyn, dla których dieta ketogeniczna jest demonizowana. Należy mieć na względzie, że podczas fizjologicznej ketozy stężenie ketonów we krwi osiąga maksymalny poziom 7/8 mmol/L – nie towarzyszy temu istotna zmiana pH krwi, ponieważ w Twoim organizmie funkcjonują bardzo wydajne układy buforujące. 

Kwasica ketonowa ma natomiast miejsce u cukrzyków, kiedy w organizmie brakuje insuliny. Glukoza, której jest we krwi bardzo dużo, nie ma możliwości dostania się do komórek. Rozpoczyna się wtedy ketogeneza, podczas której stężenie ciał ketonowych może osiągać wartości przekraczające 20 mmol/L. Taki stan wiąże się ze znacznym obniżeniem pH krwi. W takim środowisku enzymy, niezbędne do przeprowadzania wszystkich procesów metabolicznych, przestają działać lub działają dużo mniej wydajnie. Z tego względu kwasica ketonowa może prowadzić nawet do śmierci. U zdrowych osób taka sytuacja nigdy nie zachodzi. Dieta ketogeniczna nie może być zatem przyczyną rozwoju kwasicy ketonowej u zdrowej części populacji.

Korzyści zdrowotne diety ketogenicznej

Odpowiednio poprowadzona dieta ketogeniczna może przynieść wiele korzyści zdrowotnych. Należy jednak pamiętać, że w świecie dietetyki ma ona wielu zagorzałych fanów i co najmniej tylu też przeciwników. Wynika to głównie z faktu, że szczególnie w przypadku tego właśnie modelu żywieniowego, bardzo istotnym jest wybór źródeł tłuszczu i odpowiednia podaż innych składników odżywczych, w tym także błonnika.

Utrata nadmiernej masy ciała

Dieta ketogeniczna wg wielu przeprowadzonych na przestrzeni lat badań jest skuteczna w utracie wagi. Dane wskazują też, że zastosowanie tego modelu żywieniowego jest bezpieczne u większości pacjentów. Osoby na diecie keto często doświadczają szybkiego spadku masy ciała.

Kontrola glikemii

Wprowadzenie organizmu w stan ketozy może pomóc w kontrolowaniu poziomu cukru we krwi i zmniejszyć insulinooporność. Z najnowszego raportu Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego (ang. American Diabetes Association, ADA) dotyczącego terapii żywieniowej w zapobieganiu lub leczeniu cukrzycy wynika, że stosowanie diet niskowęglowodanowych, korzystnie wpływa na obniżenie poziomu glukozy we krwi. Obniżeniu ulega również siłą rzeczy udział hemoglobiny glikowanej.

Ten pozytywny wpływ ma związek z obniżoną podażą glukozy, a w konsekwencji zmniejszonym poziomem insuliny. Nie bez znaczenia wydaje się także redukcja masy ciała, której sprzyja zastosowanie diety ketogennej.

To rozwiązanie żywieniowe może zatem potencjalnie przynieść pewne korzyści zdrowotne osobom z insulinoopornością i cukrzycą.

Poprawa kondycji mózgu i neuroprotekcja

Dieta ketogeniczna powstała jako protokół terapeutyczny, którego zastosowanie miało na celu złagodzenie objawów lekoopornej padaczki u dzieci. Nic więc dziwnego, że badacze w kolejnych latahcpochylali się nad jej możliwym wykorzystaniem w terapii innych schorzeń układu nerwowego. Istnieją przesłanki, że dieta ta może być z powodzeniem wykorzystywana jako potencjalna neuroprotekcyjna terapia uzupełniająca w chorobie Alzheimera, Parkinsona, czy w stwardnieniu zanikowym bocznym.

Wspomaganie leczenia nowotworów

Terapie nowotworowe oparte są o różnice w metabolizmie pomiędzy komórkami nowotworowymi, a komórkami zdrowymi. Wzrost i podział niektórych komórek nowotworowych jest często dużo bardziej uzależniony od glukozy, niż metabolizm prawidłowych komórek ciała. Jest to zw. efekt Warburga. 

Zastosowanie diety ketogenicznej wiąże się z drastycznym obniżeniem podaży glukozy. W połączeniu z faktem, że komórki nowotworu często nie są w stanie wykorzystywać ciał ketonowych jako substratu do produkcji energii, wprowadzenie takiego protokołu żywieniowego może wpływać na zahamowanie wzrostu guza, a nawet jego zmniejszenie. To tylko jeden z kilku mechanizmów, w których upatruje się korzystnego wpływu zastosowania diety keto w terapii niektórych nowotworów. Warto podkreślić, że skuteczność tej interwencji może być silnie zależna nie tylko od rodzaju nowotworu, ale także jego umiejscowienia.

Takie postępowanie nie jest rzecz jasna magicznym lekiem. W części przypadków niewątpliwie warto rozważyć wdrożenie założeń diety ketogenicznej, szczególnie w kontekście wsparcia konwencjonalnego leczenia przeciwnowotworowego. To zagadnienie nie jest jeszcze jednak zbyt dobrze poznane i wymaga przeprowadzenia wielu nowych, dobrej jakości badań.

Czy dieta keto jest dla każdego?

Należy pamiętać, że jak większość restrykcyjnych i eliminacyjnych diet, tak i dieta ketogeniczna nie będzie optymalnym sposobem żywienia dla wszystkich jest odpowiednia dla każdego. Osoby z pewnymi schorzeniami, absolutnie nie powinny wdrażać takiej interwencji, szczególnie na własną rękę i bez kontaktu z odpowiednimi specjalistami.

Przeciwwskazania do diety ketogenicznej

Dieta ketogeniczna może okazać się ryzykowna dla osób z chorobami wątroby, trzustki czy nerek. Nie bez znaczenia pozostają tutaj też niektóre wrodzone defekty metaboliczne – deficyty niektórych enzymów uniemożliwiają organizmowi wydajne pozyskiwanie energii z tłuszczów. Oznacza to, ni mniej ni więcej, że stosowanie diety ketogenicznej jest bezpośrednim zagrożeniem życia takich osób. 

Nieodpowiednio zbilansowana dieta ketogeniczna, bazująca na nieodpowiednich produktach, może być także szczególnie niebezpieczna dla osób cierpiących z powodu schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Niekorzystny profil kwasów tłuszczowych w diecie wpływa na postępowanie tych chorób. Może np. spowodować szybszy wzrost blaszek miażdżycowych, w wyniku czego dojdzie do udaru mózgu lub zawału serca. Dlatego właśnie tak ważna jest szeroka i specjalistyczna wiedza dietetyka, dzięki której możesz uniknąć wielu skutków ubocznych złego zastosowania diety ketogenicznej.

Dieta ketogeniczna – czy warto?

Dieta ketogeniczna to według wielu źródeł skuteczna strategia odchudzania i poprawy zdrowia, która opiera się na drastycznym ograniczeniu węglowodanów i zwiększeniu spożycia tłuszczu. Może przynosić także potencjalnie wiele ważniejszych i długoterminowych korzyści, związanych ze zdrowiem i długowiecznością. Zanim jednak zdecydujesz się na zastosowanie tej diety, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą ds. żywienia. Dzięki temu będziesz mieć pewność, że nie wyrządzisz sobie krzywdy i będziesz mógł się cieszyć pozytywnymi skutkami i dobrym samopoczuciem.